Lista Polskiego Dziedzictwa Filmowego

O wydarzeniu

Z okazji przypadającego 27 października Światowego Dnia Dziedzictwa Audiowizualnego świętująca w tym roku swoje 70-lecie Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny zaprasza na Tydzień Dziedzictwa Audiowizualnego. Jego punktem kulminacyjnym będzie ogłoszenie Listy Polskiego Dziedzictwa Filmowego i znajdujących się na niej 70 filmów. Dwa z nich – „Pruska kultura” (1907) i „Matka Joanna od Aniołów” (1960) Jerzego Kawalerowicza – zostaną pokazane w Kinie Iluzjon w poniedziałek 27 października inaugurując cykl spotkań wokół Listy. Lista Polskiego Dziedzictwa Filmowego (LPDF) to unikatowa, pierwsza w Polsce – i jedna z nielicznych na świecie – tego typu inicjatywa. Powstała w przekonaniu, że kino nie sprowadza się do roli widowiska, towaru ani nawet kanonizowanych arcydzieł. Jest przestrzenią pamięci zbiorowej, świadectwem historii i częścią wspólnego dziedzictwa kulturowego. Celem Listy jest wyróżnienie filmów, które w szczególny sposób współtworzyły polską kulturę, wyobraźnię i pamięć. Stanowi ona również refleksję nad historią technologii filmowej. Dlatego znajdują się na niej filmy pionierskie i unikatowe pod względem technologicznym, od zachowanych rejestracji aparatem Kazimierza Prószyńskiego, przez eksperymenty – po obrazy dokumentujące ewolucję warsztatu filmowego. W ten sposób Lista odsłania nie tylko treść i narracje, lecz także materialny wymiar kina i techniczne innowacje, które same w sobie stanowią element dziedzictwa. Dobór tytułów obejmuje zarówno filmy kanoniczne, jak i mniej znane, klasykę fabularną, dokumenty, animacje, dzieła eksperymentalne, studenckie, amatorskie czy propagandowe – o których gromadzenie, zabezpieczanie i przywracanie FINA dba od siedemdziesięciu lat. Zespół selekcyjny układając ją kierował się dbałością o różnorodność – stąd uwzględnienie różnych rodzajów i gatunków filmowych – oraz proporcjonalną reprezentację każdej z dekad, bez dominacji żadnego z twórców. Celem była możliwie szeroka prezentacja polskiego dziedzictwa audiowizualnego. W jubileuszowym roku 2025 na Listę zostało wpisanych 70 filmów z lat 1907-2005. Od 2026 roku proces selekcji stanie się cykliczny: każdego roku dodawanych będzie dziesięć nowych tytułów, a część wyborów dokonywana będzie w drodze plebiscytu, co nada projektowi wymiar społeczny i pozwoli publiczności współtworzyć Listę. Na tym polega misja FINA: szukamy w filmie wspólnego mianownika i pokazujemy, że kino jako medium pamięci i emocji potrafi budować wspólnotę. Wyjątkowość Listy Polskiego Dziedzictwa Filmowego polega też na tym, że poza wyborem filmów wiążą się z nią działania archiwizacyjne, restauracyjne i popularyzatorskie, czyli dbałość o zachowanie polskiego dziedzictwa filmowego stanowiąca część statutowej misji FINA. Stąd też – zainaugurowany właśnie 27 października, w Światowym Dniu Dziedzictwa Audiowizualnego – cykl spotkań w Kinie Iluzjon, które potrwają do grudnia. Pokazom wybranych filmów z Listy (krótki i długi metraż poprzedzone fragmentem Polskiej Kroniki Filmowej) towarzyszyć będą rozmowy przedstawicieli FINA i ekspertów dotyczące kluczowych dla projektu kwestii, jak definicje kanonu, sposoby ochrony i popularyzacji dziedzictwa audiowizualnego czy granice tożsamości polskiego kina. Pełną listę 70 filmów znajdziecie na naszej stronie pod linkiem: https://bit.ly/Lista_Polskiego_Dziedzictwa_Filmowego PROGRAM: - 27 października, godz. 18.00 - Pruska kultura, 1908, 8' U schyłku 1907 lub na początku 1908 roku Mojżesz Towbin, właściciel warszawskiego iluzjonu przy ulicy Marszałkowskiej 118, zdecydował się na – prawdopodobnie pierwszą na ziemiach polskich pod trzema zaborami – produkcję filmu fabularnego o tematyce aktualnej. Nie wiemy, pod jakim tytułem wyświetlano go w roku 1908 w iluzjonie Towbina i czy w ogóle zdołano go wyświetlić, bowiem według relacji prasowych rosyjskie władze administracyjne zabroniły wyświetlania go w Warszawie. Wiemy natomiast, że film pokazywano za granicą, m.in. w Rosji, we Francji i we Włoszech. - Matka Joanna od Aniołów, reż. Jerzy Kawalerowicz, Polska, 1960, 119' Arcydzieło polskiego kina. Autorska adaptacja opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza wykorzystującego słynny motyw „diabłów z Loudun”. Wyrafinowana formalnie, oparta na symbolice czerni i bieli uniwersalna opowieść o konflikcie wiary i uczucia, buncie jednostki przeciw narzuconym ograniczeniom, a przede wszystkim miłości niemożliwej, stanowiącej jeden z lejtmotywów twórczości reżysera. Nagrodzone m.in. Srebrną Palmą w Cannes, wpisywane w aktualny kontekst polityczny dzieło twórczego duetu Kawalerowicza i autora zdjęć Jerzego Wójcika, ze wspaniałą kreacją Lucyny Winnickiej w roli tytułowej. - Pierwsze spotkanie będzie próbą odpowiedzi na pytanie, czym jest dziedzictwo filmowe. W rozmowie przed pokazem wezmą udział dyrektor FINA Tomasz Kolankiewicz, jego zastępczyni i pomysłodawczyni Listy Monika Supruniuk oraz Główny Kurator Miłosz Stelmach - Bilety (15 zł) dostępne w kasie i online na stronie kina: https://bit.ly/4hmxQvu - Drugie spotkanie odbędzie się 7 listopada o godz. 19.00 pod hasłem „Po co nam kanony?” Zaproszeni filmoznawcy – Paulina Kwiatkowska (FINA), prof. Tadeusz Lubelski (członek Rady Programowo-Naukowej FINA) i prof. Sebastian Jagielski (UJ) – przyjrzą się pojęciu kanonu, zastanawiając się, jakie możliwości i ograniczenia się z nim wiążą, jak wpływa na nasze spojrzenia na klasykę, wreszcie – czy współcześnie w ogóle go potrzebujemy. Po dyskusji pokaz dwóch kolejnych filmów z Listy, które mogą wydawać się mało kanoniczne. Jednym z nich jest Medium (1985) Jacka Koprowicza, stylowy horror ezoteryczny, reprezentant polskiego kina gatunków, które przez lata niezauważane, czy wręcz lekceważone – teraz na nowo jest odkrywane. - Trzecie spotkanie – w Święto Niepodległości 11 listopada o godz. 19.00 – będzie próbą odpowiedzi na pytanie „Jak przekazać dziedzictwo?” Goście – kierowniczka Działu Edukacji i Kształcenia Profesjonalnego FINA Anna Pokłosiewicz, filmoznawca i właściciel firmy dystrybucyjnej Reset popularyzującej klasykę kina Patryk Tomiczek oraz kuratorka FINA Marta Stańczyk – porozmawiają o sposobach i mechanizmach upowszechniania narodowego dziedzictwa audiowizualnego, formach edukacji i przekazywania wiedzy o historii polskiego kina. Po dyskusji pokaz dwóch wyjątkowych filmów dokumentalnych: kreacyjnego Elementarza (1976) Wojciecha Wiszniewskiego będącego gorzko groteskowym portretem zbiorowym Polaków oraz pełnego czułego liryzmu Wszystko może się przytrafić (1995) Marcela Łozińskiego, w którym rozmowy kilkuletniego chłopca ze starszymi ludźmi pozwalają dotykać najbardziej ludzkich, egzystencjalnych spraw. - Tematem czwartego spotkania, 20 listopada o godz. 19.00, będzie „Ochrona dziedzictwa”, czyli jedno z kluczowych zadań statutowych Filmoteki Narodowej – Instytutu Narodowego. Archiwizacja, konserwacja, digitalizacja, rekonstrukcja i restauracja dzieł audiowizualnych – o tym, jak to się robi i co zrobić, by dawne kino było nie tylko zapisem historycznym, ale i artystycznym przeżyciem dla współczesnego widza rozmawiać będą pracownicy instytucji: Zastępczyni Dyrektora ds. Zbiorów i Digitalizacji Elżbieta Wysocka, opiekujący się zbiorem fotosów Piotr Śmiałowski i kurator Grzegorz Rogowski. Wieczór zakończy pokaz dwóch filmów, w tym Ostatniego etapu (1947) Wandy Jakubowskiej – kręconego w autentycznej przestrzeni Auschwitz pierwszego filmu fabularnego podejmującego tematykę obozów koncentracyjnych, dzieła pionierskiego i kanonicznego dla tego nurtu. - Piąte spotkanie – 28 listopada o godz. 19.00 – zatytułowane zagadkowo „Białe plamy i biały szum” – poświęcone będzie mniej znanej i często pomijanej części dziedzictwa audiowizualnego, wymykającej się tradycyjnym definicjom, jak filmy amatorskie, awangardowe czy, już współcześnie, treści internetowe. Porozmawiamy o tym, jak te materiały odkrywają nieznane a zarazem fascynujące rejony kina – i jak tworzy się oparte na nich archiwa audiowizualne. Uzupełnieniem rozmowy będzie pokaz dwóch filmów z Listy wpisujących się w ten niekanoniczny nurt, m.in. Że życie ma sens (2000) Grzegorza Lipca, pionierskiego dzieła polskiego kina niezależnego. - Tematem szóstego spotkania – 5 grudnia o godz. 19.00 – są „Tożsamości polskiego kina”, czyli zapytamy o to, jak bardzo polska jest (lub nie jest) Lista Polskiego Dziedzictwa Filmowego. Podczas rozmowy wrócimy do początków rodzimej kinematografii budowanej przez twórców różniących się etnicznym pochodzeniem i przyjrzymy się współczesnej niejednorodnej tożsamości polskiego kina – transnarodowego, wielokulturowego, wpisanego w system międzynarodowych koprodukcji, ale też próbującego dać głos mniejszościom. Po spotkaniu pokaz dwóch filmów, w tym zrealizowanego techniką non-camerową Ostrego filmu zaangażowanego (1979) Juliana Józefa Antonisza, ironicznego pastiszu reportażu telewizyjnego o przyczynach kryzysu kultury. - Cykl zakończy się 12 grudnia o godz. 19.00 rozmową o tym, jakie są „Widoki na przyszłość”. Spróbujemy pospekulować, przewidzieć, jak rozwijać się będzie Lista Polskiego Dziedzictwa Filmowego w kolejnych latach, jakie filmy na nią trafią, czy formy audiowizualne staną się bardziej widoczną częścią tego dorobku, wreszcie – jaką rolę w kształtowaniu kultury audiowizualnej odegra sztuczna inteligencja. W finale cyklu zobaczymy dwa spośród najmłodszych filmów na Liście: Katedrę (2002) Tomasza Bagińskiego, nawiązującą do tradycji Polskiej Szkoły Animacji przy użyciu innowacyjnych wówczas technik komputerowych oraz Wesele (2004) Wojtka Smarzowskiego, stanowiący kolejną wariację sztuki Wyspiańskiego groteskowy współczesny Polaków portret własny. Patroni medialni: miesięcznik Kino, Filmweb, Polityka, Gazeta Wyborcza